Hvað er þvagrásarteppa og hvernig truflar hún þig?

Þvagrásarstífla, vatnsrýrnun er nafn á vandamáli sem okkur finnst undarlegt. En sársaukinn og óþægindin sem og langtímaáhættan sem þau hafa í för með sér eru ekki ókunnug nöfnum eins og langvinnum nýrnasjúkdómum og skilun og dauði. Við skulum læra um meinafræðina sem valda þvagrásarteppu.

efni

• 1. Hvað er þvagrásarteppa og vatnsrof?
• 2. Er hydronephrosis algeng eða ekki?
• 3. Hver er orsök þvagrásarstíflu?
• 4. Flokkun þvagrásarstíflu
• 5. Hver eru einkenni þvagrásarstíflu?
• 6. Hvernig á að greina þvagrásarstíflu, hydronephrosis?
• 7. Hvaða próf til að greina þvagrásarteppu?
• 8. Getur nýrað jafnað sig eftir stíflu í þvagrás?
• 9. Hvernig á að meðhöndla þvagrásarstíflu og endurheimta nýrnastarfsemi?
• 10. Niðurstaða

1. Hvað er þvagrásarteppa og vatnsrof?

Fyrir það þurfum við að þekkja uppbyggingu þvagkerfis mannslíkamans.

Án stökkbreytinga og vansköpunar sem tengjast þvagfærum samanstendur mannslíkaminn af:

• 2 nýru.
• 2 þvagrásir.
• 1 þvagblöðru.
• 1 þvagrás.

Uppbygging þvagkerfis

Nýrað er stórt líffæri í líkamanum með margar aðgerðir

• Fjarlægðu vatn og eiturefni.
• Búðu til blóð.
• Stjórna blóðþrýstingi.
• Raflausnastjórnun.
• Gegn beinþynningu.

Þessar aðgerðir eru í grundvallaratriðum framkvæmdar af 2 hæfileikum nýrna

• Þvag skilst út um nýru og þvagrás, niður í þvagblöðru og að lokum þvagrás til að losa sig.
• Efni sem nýrun seyta út í blóðið.

Svona, í hnotskurn, er þvagrásarteppa ástand þar sem óeðlilegt kemur í veg fyrir þvagflæði í þvagrásinni. Þetta mun valda því að þvag safnast saman í nýrum, sem getur valdið vökvasöfnun í nýrum. 

Hydronephrosis á sér stað þegar það er stífla í hvaða uppbyggingu sem er í þvagkerfinu sem liggur fyrir neðan það.

Í þeim tilfellum þar sem nýrun eru óhófleg og lengi með vatni, sem leiðir til varanlegs nýrnaskemmda, er það kallað hindrandi uropathy. 

Eins og á myndinni hér að ofan sjáum við að þegar vökvasöfnunin er alvarlegri, stækka nýrun, byggingin inni í nýranu þjappast saman. Þetta mun hafa mikil áhrif á nýrun ef það heldur áfram í langan tíma auk þess sem langvarandi nýrnasjúkdómur er óumflýjanlegur.

Að auki, þegar hydronephrosis á sér stað, munu nýrun teygjast og auka þrýsting. Á þessum tíma verður blóðflæði til nýrna lélegt, nýrnablóðþurrð (nýrnapíplur) kemur fram. Þetta langtímavandamál mun leiða til nýrnarýrnunar, nýrnatrefjunar - vandamál sem sameiginlega eru þekkt sem langvarandi nýrnasjúkdómur.

2. Er hydronephrosis algeng eða ekki?

Rannsókn á um 59.000 einstaklingum (frá fæðingu til aldraðra 80 ára) sýndi að: Vatnsrýrnun kemur fram hjá um 3,1% íbúanna. Þessi tala sannar að þessi sjúkdómur er tiltölulega algengur.

Gráða vatnsrýrnunar

Í næsta kafla verður sjónum beint að hópi sjúkdóma sem valda þvagrásarteppu vegna þess að þetta er ein helsta orsök vatnsrýrnunar. Að auki geta sjúkdómar í neðri þvagfærum einnig valdið vatnslosun, svo sem í þvagblöðru, þvagrás, blöðruhálskirtli og getnaðarlim, sem ekki verður minnst á í þessari grein.

3. Hver er orsök þvagrásarstíflu?

Meðfæddar orsakir, taldar upp frá toppi til botns, eru:

• Hindrun í nýrnabólgu - þvagrás (algengast í hópi meðfæddra orsaka). 90% þessara tilfella eru vegna þrengingar eða snúninga á hluta þvagrásar sem tengist nýru. Hin 10% sem eftir eru eru af völdum greinar á slagæð sem veitir nýrinu sem þrýstir á neðri skaut nýrna.

Þvagæðastífla vegna þrýstings á óeðlilegar nýrnaæðar

• Þvagrásarfellingar: Þvagrásarfellingar.
• Þvagrásin er með loku.
• Góðkynja vefjavefjasepar – sjaldgæfar.
• Þvagleggurinn er staðsettur fyrir aftan neðri holæð (retrocaval þvagrás) og er þjappað saman af holæð.
• Þrenging á mótum þvagblöðru og þvagrásar (sjaldgæft).
• Bláæðabakflæði. Þetta er algengasta frávik í þvagfærum hjá börnum.

Fyrir vesicoureteral bakflæðissjúkdóm:

Það eru tveir hópar af orsökum:

• Vegna stutts þvagrásar. Þetta er líka algengasta orsökin í þessari meinafræði (mynd).

Að hve miklu leyti þvagrásin tengist þvagblöðruvöðvanum

Því styttri sem þvagleggurinn er, því meiri líkur eru á að sjúklingurinn fái blöðruhálskirtlabakflæði. Þetta er vegna þess að þvagblöðrurnar fara í gegnum vöðvalagið í þvagblöðrunni til að koma þvagi inn í þvagblöðruna. Þegar þvagblöðran dregst saman til að losa þvag, þrengist hún einnig þvagrásina til að koma í veg fyrir að þvag komist inn í þvagrásina. Ef gang þvagrásar sem fer inn í þvagblöðruvöðvann er of stutt mun þessi varnarbúnaður ekki virka.

• Vegna óeðlilegra tauga (taugablöðru) og blöðruloka.
• Eagle-Barret heilkenni.
• Þvagblöðru.

Áunnin (ekki vansköpun) orsakir eru frekar skipt í 3 undirhópa:

Byggingarorsakir innri hindrunar:

• Nýrnasteinar (algengasta orsök).
• Segamyndun (sjaldgæft).
• Necrotic papillae. Þegar nýrað er skemmt, mun drepandi innri bygging nýrna falla niður í þvagrásina, sem getur hugsanlega valdið hindrun á þvagrásinni.
• Sveppasúpa.
• Berklar í þvagrás.
• Krabbamein í þvagrás.
• Sníkjudýr í þvagrásinni.

Orsakir sem hafa áhrif á starfsemi þvagrásar:

• Sykursýki.
• Multiple sclerosis .
• Heilaæðasjúkdómur.
• Mænuskaðar.
• Parkinsonsveiki .
• Lyf: Andkólínvirk lyf, levódópa.

Orsakir ytri samþjöppunar þvagrásar:

Þessar orsakir þjappa eða ráðast inn í þvagrásina:

• Meðganga (legið stækkar, þrýstir nærliggjandi þvagrás).
• U xơ tử cung dưới thanh mạc.
• Lạc nội mạc tử cung.
• Abcess buồng trứng.  
• U, nang buồng trứng.
• Ung thư thận, bàng quang chèn ép, xâm lấn niệu quản.
• Khối u nơi khác di căn hoặc chèn ép vào.
• Bệnh lý đường ruột: Viêm ruột thừa, Crohn, viêm tuỵ cấp có thể ảnh hưởng đến niệu quản.
• Bóc tách động mạch chủ bụng, bóc tách động mạch chậu.

Còn một số bệnh hiếm gặp khác cũng có thể gây ra tắc nghẽn niệu quản.

4. Phân loại tắc nghẽn niệu quản

• Dựa vào thời gian tắc nghẽn: Cấp tính hay mạn tính.
• Vị trí: Tắc ở chỗ nối niệu quản – thận, tắc ở đoạn niệu quản bị đè ép bởi động mạch, tĩnh mạch chậu hay tắc ở chỗ nối niệu quản bàng quang…
• Do bẩm sinh hay bệnh lý mắc phải.

Dựa vào các phân loại này mà bác sĩ có thể chẩn đoán và điều trị tốt nhất cho bạn.

5. Triệu chứng của tắc nghẽn niệu quản là gì?

Có những trường hợp thận ứ nước rất nặng nhưng không hề mang lại cho bạn một cảm giảm khó chịu nào. Điều này gặp trong 2 trường hợp sau:

• Tắc nghẽn niệu quản diễn tiến dần dần.
• Tổn thương tuỷ sống.

Các triệu chứng tắc nghẽn niệu quản chủ yếu phụ thuộc vào:

• Mức độ tắc nghẽn.
• Tốc độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây tắc nghẽn.

Khi cả 2 niệu quản bị tắc hoàn toàn:

Bí tiểu: Bệnh nhân không đi tiểu được. Triệu chứng này xuất hiện khi bệnh nhân bị tắc cả 2 niệu quản. Riêng ở bệnh nhân chỉ có một thận thì khi tắc một niệu quản thôi cũng gây ra bí tiểu. Triệu chứng này cực kỳ nguy hiểm bởi vì:

• Ngăn thận thải nước, làm cơ thể ứ nước, phù.
• Không thể thải chất độc, cơ thể rơi vào tình trạng ngộ độc.

May mắn rằng tình trạng này hiếm khi xảy ra. Chủ yếu xuất hiện khi khối u lớn di căn cả 2 niệu quản.

Khi tắc nghẽn niệu quản xảy ra cấp tính:

Đau hông lưng: Đau một cách đột ngột, dữ dội ở vùng hông lưng. Đau quặn từng cơn nếu niệu quản còn co thắt được. Khi hết khả năng co thắt thì bệnh nhân vẫn đau nặng vùng hông cùng bên tắc nghẽn liên tục do căng trướng thận (căng bao thận). Ngoài ra, đau còn có thể lan dọc xuống đường tiểu cùng bên. Cơn đau như thế này được gọi là cơn đau quặn thận. Thường đau nhiều, dữ dội khiến bệnh nhân phải nhập cấp cứu. Đôi khi, nó còn khiến bệnh nhân buồn nôn và nôn.

Cơn đau quặn thận:

Do 3 nguyên nhân cấp tính gây ra chủ yếu là sỏi niệu quản, huyết khối trong niệu quản, cơ nhú hoại tử. 

Nếu đau hông lưng xảy ra chỉ khi bệnh nhân uống thuốc hoặc thức uống gây tiểu nhiều (bia, rượu, thuốc lợi tiểu) thì gợi ý bệnh nhân có tắc nghẽn chỗ nối bể thận niệu quản. 

>> Bạn có thể xem thêm: Thuốc lợi tiểu Furosemid: Công dụng và những điều cần lưu ý.

Đau hông lưng chỉ xuất hiện khi đi tiểu gợi ý bệnh nhân bị trào ngược bàng quang, niệu quản. Tiểu ra máu (nước tiểu màu đỏ) kèm cơn đau quặn thận gợi ý nhiều đến sỏi niệu quản. 

Màu sắc nước tiểu gợi ý một số bệnh lý

Ngoài ra, khi có nhiễm trùng thận (viêm đài bể thận, viêm quanh thận) đi kèm tắc nghẽn niệu quản, thì bệnh nhân sẽ sốt, lạnh run.

6. Chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản, thận ứ nước như thế nào?

Bác sĩ sẽ kết hợp nhiều yếu tố: Triệu chứng của bạn, bệnh lý trước đây và thăm khám. Sau đó, bác sĩ kết hợp với một số xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán và điều trị bệnh.

7. Xét nghiệm nào để chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản?

Xét nghiệm hình ảnh:

• Siêu âm bụng là công cụ thường được sử dụng nhất để chẩn đoán tình trạng tắc nghẽn niệu quản cũng như thận ứ nước (phát hiện được 90% trường hợp). Siêu âm là một công cụ rẻ tiền, dễ thực hiện nhiều lần, dễ dàng phát hiện tình trạng thận ứ nước. Xét nghiệm này an toàn với phụ nữ có thai và chưa ghi nhận tác dụng phụ nào.

Ngoài ra, siêu âm còn giúp phát hiện các biến chứng của tắc nghẽn niệu quản – thận ứ nước như:

• Bệnh thận mạn: Thận có teo không, cấu trúc thận còn rõ ràng không hay xơ hoá rồi.
• Abcess thận, abcess quanh thận.

Vậy siêu âm có nhược điểm nào không? 

Siêu âm có thể không phát hiện được thận ứ nước dù có tắc nghẽn niệu quản:

• Tình trạng tắc nghẽn xảy ra quá cấp tính: Trong một số trường hợp, sẽ không phát hiện được thận ứ nước trong 1 – 3 ngày đầu.
• Bệnh nhân mất nước: Thận không/ít bài tiết nước tiểu, dù tắc nghẽn có xảy ra cũng không đủ gây ứ nước thận.
• Bệnh nhân có nang thận đi kèm.

Siêu âm dễ nhầm lẫn thận ứ nước và một số nguyên nhân, như:

• Dị tật bể thận lớn nằm ngoài rốn thận.
• Nang cạnh thận.
• Bệnh nhân có lượng nước tiểu lớn.

Như bạn thấy, siêu âm có thể không chính xác trong một số tình huống. Do đó, nếu tình trạng bệnh vẫn gợi ý tắc nghẽn niệu quản, bác sĩ sẽ đề nghị bạn thực hiện thêm một số xét nghiệm, như: Chụp hệ niệu có cản quang. Người ta sẽ chích thuốc vào cơ thể bạn. Thuốc này sẽ đào thải qua thận và xây dựng lại hình ảnh của hệ tiết niệu trên phim X quang.

Hình A: XQ có cản quang. Hình B: XQ không cản quang

X quang hệ niệu cản quang giúp chẩn đoán được 35% trường hợp tắc nghẽn niệu quản nhưng không ghi nhận bất thường trên siêu âm. 

Tuy nhiên, X quang hệ niệu đã ngày càng ít vai trò vì sự xuất hiện của CT scan và MRI. Ngoài ra còn có các xét nghiệm như: Whitaker test (hiếm dùng); chụp thận niệu quản ngược dòng và xuôi dòng (vừa giúp chẩn đoán và điều trị, tuy nhiên là thủ thuật xâm lấn).

Xét nghiệm máu, nước tiểu:

Creatinine máu, công thức máu, điện giải đồ máu, Ca++ máu, Phospho máu, tổng phân tích nước tiểu…

8. Thận có hồi phục được sau tắc nghẽn niệu quản hay không?

Điều này tuỳ thuộc vào thời gian và mức độ tắc nghẽn. Nếu tắc nghẽn niệu quản gây ứ nước nặng và lâu dài, tổn thương ở thận đã mạn tính thì sẽ không khôi phục được.

Trong trường hợp tổn thương cấp tính, nếu được điều trị tắc nghẽn kịp thời, thận sẽ có thể khôi phục được (ống thận cần 2 tuần, cầu thận cần 3 tháng).

9. Điều trị tắc nghẽn niệu quản và khôi phục chức năng thận như thế nào?

Lựa chọn điều trị phụ thuộc vào:

• Vị trí tắc nghẽn.
• Mức độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây ra tắc nghẽn.
• Bệnh kèm theo của bệnh nhân và tổng trạng chung của họ.

Nếu là do sỏi, tuỳ vào kích thước sỏi mà ta có thể cho điều trị bằng thuốc: NSAIDs, alpha adrenergic agonist, uống nhiều nước. Nếu không điều trị bằng thuốc được, bác sĩ sẽ đề nghị thực hiện gắp sỏi, tán sỏi thậm chí là mổ lấy sỏi.

Những nguyên nhân gây tắc nghẽn khác thường được điều trị bằng đặt stent để nong niệu quản ra. Dụng cụ này giúp nước tiểu xuống bàng quang dễ dàng hơn.

Để thận hồi phục một cách tốt nhất, ta cần giải quyết tình trạng tắc nghẽn niệu quản càng sớm, càng triệt để càng tốt.

Điều trị sau khi tái thông niệu quản ở trường hợp đã có tổn thương thận cấp tính:

Dù cho đã tái thông niệu quản, không còn gì gây tắc nghẽn, nhưng tổn thương ở thận một khi đã diễn ra thì cần thời gian khá lâu để hồi phục.

Bệnh nhân sẽ có giai đoạn tiểu rất nhiều, nó báo hiệu cho tình trạng thận đã khôi phục. Thông thường, giai đoạn này kéo dài nhiều ngày đến 1 tuần. Một số hiếm trường hợp lên đến 1 tháng.

Tuy nhiên, tiểu quá nhiều sẽ giảm thiểu điện giải, nước của cơ thể. Do đó, bác sĩ sẽ truyền dịch để giúp bệnh nhân hồi phục một cách an toàn.

Ngoài ra:

Nếu bệnh nhân có nhiễm trùng thận thì sẽ được điều trị kháng sinh.

10. Kết luận

Tắc nghẽn niệu quản là một vấn đề không hiếm gặp hiện nay. Diễn tiến của tắc nghẽn niệu quản có thể gây ra bệnh thận tắc nghẽn, suy thận cấp, bệnh thận mạn và chạy thận. Nếu tình trạng cấp tính hoặc có triệu chứng rõ ràng, bệnh nhân sẽ vô cùng khó chịu và đau đớn. 

Hins vegar hafa mörg tilvik hindrunar engin einkenni. Þess vegna, til að uppgötva þetta vandamál snemma, ættir þú að fara í árlega skoðun. Snemma uppgötvun og meðferð á þvagrásarstíflu mun hjálpa þér að forðast langtíma afleiðingar.