Що таке обструкція сечоводу і як вона вас турбує?

Непрохідність сечоводу, гідронефроз – це назва проблеми, яка здається нам дивною. Але біль і дискомфорт, а також довгостроковий ризик, який вони несуть, не є чужими для таких імен, як хронічна хвороба нирок, діаліз і смерть. Давайте дізнаємося про патології, які викликають непрохідність сечоводу.

зміст

• 1. Що таке непрохідність сечоводу та гідронефроз?
• 2. Гідронефроз поширений чи ні?
• 3. Що є причиною закупорки сечоводу?
• 4. Класифікація непрохідності сечоводу
• 5. Які симптоми непрохідності сечоводу?
• 6. Як діагностувати непрохідність сечоводу, гідронефроз?
• 7. Який тест для діагностики непрохідності сечоводу?
• 8. Чи може нирка відновитися після непрохідності сечоводу?
• 9. Як лікувати непрохідність сечоводу та відновлювати функцію нирок?
• 10. Висновок

1. Що таке непрохідність сечоводу та гідронефроз?

Перед цим нам необхідно знати будову сечовидільної системи в організмі людини.

Без будь-яких мутацій і вад розвитку, пов'язаних з сечовивідними шляхами, організм людини складається з:

• 2 нирки.
• 2 сечоводи.
• 1 сечовий міхур.
• 1 уретра.

Будова сечовидільної системи

Нирки – це великий орган в організмі з багатьма функціями

• Вивести воду і токсини.
• Створіть кров.
• Контролювати артеріальний тиск.
• Контроль електроліту.
• Антиостеопороз.

Ці функції в основному виконують 2 здібності нирки

• Сеча виводиться нирками і сечоводами, до сечового міхура і, нарешті, до сечівника, який виводиться.
• Речовина, яку нирки виділяють у кров.

Таким чином, в двох словах, обструкція сечоводу - це ситуація, коли аномалія перешкоджає потоку сечі в сечоводі. Це призведе до накопичення сечі в нирках, що може спричинити затримку рідини в нирках. 

Гідронефроз виникає, коли відбувається закупорка будь-якої структури в сечовидільній системі, яка знаходиться під нею.

У випадках, коли нирки надмірно і тривало з водою, що призводить до постійного ураження нирок, це називається обструктивною уропатією. 

Як на малюнку вище, ми бачимо, що коли ступінь затримки води є більш серйозною, нирки збільшуються, структури всередині нирки здавлюються. Це сильно вплине на нирки, якщо це триває протягом тривалого часу, а також хронічне захворювання нирок неминуче.

Крім того, при виникненні гідронефрозу нирки будуть розтягуватися і підвищувати тиск. У цей час кровопостачання нирок буде поганим, виникне ішемія нирок (ниркових канальців). Ця довгострокова проблема призведе до атрофії нирок, фіброзу нирок – проблем, які спільно називають хронічною хворобою нирок.

2. Гідронефроз поширений чи ні?

Дослідження близько 59 000 осіб (від народження до літніх людей віком 80 років) показало, що: Гідронефроз зустрічається приблизно у 3,1% населення. Ця цифра свідчить, що це захворювання є відносно поширеним.

Ступені гідронефрозу

У наступному розділі ми зосередимося на групі захворювань, які викликають обструкцію сечоводу, оскільки це одна з основних причин гідронефрозу. Крім того, захворювання нижніх сечовивідних шляхів також можуть викликати гідронефроз, наприклад, у сечовому міхурі, уретрі, передміхуровій залозі та статевому члені, що не буде згадуватися в цій статті.

3. Що є причиною закупорки сечоводу?

Вроджені причини, перераховані зверху вниз, включають:

• Непрохідність пієлонефриту - сечоводу (найчастіше в групі вроджених причин). 90% цих випадків пов’язані з звуженням або скручуванням сегмента сечоводу, який з’єднується з ниркою. Решта 10% викликані тим, що гілка артерії, що живить нирку, тисне на нижній полюс нирки.

Обструкція сечоводу через тиск на аномальні ниркові кровоносні судини

• Уретральні складки: сечовідні складки.
• Сечовід має клапан.
• Доброякісні фіброепітеліальні поліпи – рідко.
• Сечовід розташований позаду нижньої порожнистої вени (ретрокавальний сечовод) і стискається порожнистою веною.
• Звуження місця з’єднання сечового міхура і сечоводів (рідко).
• Пухирно-сечовідний рефлюкс. Це найпоширеніша аномалія сечовивідних шляхів у дітей.

Для міхурово-сечовідної рефлюксної хвороби:

Існує дві групи причин:

• Через короткий сечовод. Це також найчастіша причина даної патології (малюнок).

Ступінь, якою сечовід вмикається в м’яз сечового міхура

Чим коротший сечовід, тим вище у пацієнта ймовірність міхурово-сечовідного рефлюксу. Це пов’язано з тим, що сечоводи проходять через м’язовий шар сечового міхура, щоб принести сечу в сечовий міхур. Коли сечовий міхур скорочується, щоб вигнати сечу, він також звужує сечоводи, щоб запобігти потраплянню сечі в сечовід. Якщо прохід сечоводу, що входить в м’яз сечового міхура, занадто короткий, цей захисний механізм не буде ефективним.

• Через аномалії нервів (нервового міхура) і клапанів сечового міхура.
• Синдром Ігла-Баррета.
• Кіста сечоводу.

Набуті (без пороків розвитку) причини поділяються на 3 підгрупи:

Структурні причини внутрішньої непрохідності:

• Камені в нирках (найчастіша причина).
• Тромбоз (нечасто).
• Некротичні сосочки. При пошкодженні нирки некротичні внутрішні структури нирки потрапляють в сечовод, що, можливо, спричиняє закупорку сечоводу.
• Грибний суп.
• Туберкульоз сечоводу.
• Рак сечоводу.
• Паразити в сечоводі.

Причини, що впливають на функцію сечоводу:

• цукровий діабет.
• Розсіяний склероз .
• Цереброваскулярні захворювання.
• Травма спинного мозку.
• хвороба Паркінсона .
• Препарати: антихолінергічні, леводопа.

Причини зовнішнього структурного здавлення сечоводу:

Це призводить до здавлення або вторгнення в сечовід:

• Вагітність (матка збільшується, здавлюючи сусідній сечовід).
• Субсерозна міома матки.
• Оптимізм ендометрію.
• Абсцес яєчника.  
• Рак ендометрія.
• Рак нирки , компресія сечового міхура, інвазія сечоводу.
• Пухлини в інших місцях дають метастази або здавлюються.
• Кишкові захворювання: апендицит, хвороба Крона та гострий панкреатит можуть вражати сечоводи.
• Розшарування черевної аорти, розшарування клубової артерії.

Інші рідкісні захворювання також можуть викликати обструкцію сечоводу.

4. Класифікація непрохідності сечоводу

• Залежно від тривалості непрохідності: гостра або хронічна.
• Розташування: обструкція на з’єднанні сечоводів і нирок, обструкція в сечоводі здавлюється артерією, клубовою веною або обструкція на з’єднанні сечоводу з сечовим міхуром...
• Вроджене або набуте захворювання.

На основі цих класифікацій ваш лікар може поставити найкращий діагноз і лікування для вас.

5. Які симптоми непрохідності сечоводу?

Có những trường hợp thận ứ nước rất nặng nhưng không hề mang lại cho bạn một cảm giảm khó chịu nào. Điều này gặp trong 2 trường hợp sau:

• Tắc nghẽn niệu quản diễn tiến dần dần.
• Tổn thương tuỷ sống.

Các triệu chứng tắc nghẽn niệu quản chủ yếu phụ thuộc vào:

• Mức độ tắc nghẽn.
• Tốc độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây tắc nghẽn.

Khi cả 2 niệu quản bị tắc hoàn toàn:

Bí tiểu: Bệnh nhân không đi tiểu được. Triệu chứng này xuất hiện khi bệnh nhân bị tắc cả 2 niệu quản. Riêng ở bệnh nhân chỉ có một thận thì khi tắc một niệu quản thôi cũng gây ra bí tiểu. Triệu chứng này cực kỳ nguy hiểm bởi vì:

• Ngăn thận thải nước, làm cơ thể ứ nước, phù.
• Không thể thải chất độc, cơ thể rơi vào tình trạng ngộ độc.

May mắn rằng tình trạng này hiếm khi xảy ra. Chủ yếu xuất hiện khi khối u lớn di căn cả 2 niệu quản.

Khi tắc nghẽn niệu quản xảy ra cấp tính:

Đau hông lưng: Đau một cách đột ngột, dữ dội ở vùng hông lưng. Đau quặn từng cơn nếu niệu quản còn co thắt được. Khi hết khả năng co thắt thì bệnh nhân vẫn đau nặng vùng hông cùng bên tắc nghẽn liên tục do căng trướng thận (căng bao thận). Ngoài ra, đau còn có thể lan dọc xuống đường tiểu cùng bên. Cơn đau như thế này được gọi là cơn đau quặn thận. Thường đau nhiều, dữ dội khiến bệnh nhân phải nhập cấp cứu. Đôi khi, nó còn khiến bệnh nhân buồn nôn và nôn.

Cơn đau quặn thận:

Do 3 nguyên nhân cấp tính gây ra chủ yếu là sỏi niệu quản, huyết khối trong niệu quản, cơ nhú hoại tử. 

Nếu đau hông lưng xảy ra chỉ khi bệnh nhân uống thuốc hoặc thức uống gây tiểu nhiều (bia, rượu, thuốc lợi tiểu) thì gợi ý bệnh nhân có tắc nghẽn chỗ nối bể thận niệu quản. 

>> Bạn có thể xem thêm: Thuốc lợi tiểu Furosemid: Công dụng và những điều cần lưu ý.

Đau hông lưng chỉ xuất hiện khi đi tiểu gợi ý bệnh nhân bị trào ngược bàng quang, niệu quản. Tiểu ra máu (nước tiểu màu đỏ) kèm cơn đau quặn thận gợi ý nhiều đến sỏi niệu quản. 

Màu sắc nước tiểu gợi ý một số bệnh lý

Ngoài ra, khi có nhiễm trùng thận (viêm đài bể thận, viêm quanh thận) đi kèm tắc nghẽn niệu quản, thì bệnh nhân sẽ sốt, lạnh run.

6. Chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản, thận ứ nước như thế nào?

Bác sĩ sẽ kết hợp nhiều yếu tố: Triệu chứng của bạn, bệnh lý trước đây và thăm khám. Sau đó, bác sĩ kết hợp với một số xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán và điều trị bệnh.

7. Xét nghiệm nào để chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản?

Xét nghiệm hình ảnh:

• Siêu âm bụng là công cụ thường được sử dụng nhất để chẩn đoán tình trạng tắc nghẽn niệu quản cũng như thận ứ nước (phát hiện được 90% trường hợp). Siêu âm là một công cụ rẻ tiền, dễ thực hiện nhiều lần, dễ dàng phát hiện tình trạng thận ứ nước. Xét nghiệm này an toàn với phụ nữ có thai và chưa ghi nhận tác dụng phụ nào.

Ngoài ra, siêu âm còn giúp phát hiện các biến chứng của tắc nghẽn niệu quản – thận ứ nước như:

• Bệnh thận mạn: Thận có teo không, cấu trúc thận còn rõ ràng không hay xơ hoá rồi.
• Abcess thận, abcess quanh thận.

Vậy siêu âm có nhược điểm nào không? 

Siêu âm có thể không phát hiện được thận ứ nước dù có tắc nghẽn niệu quản:

• Tình trạng tắc nghẽn xảy ra quá cấp tính: Trong một số trường hợp, sẽ không phát hiện được thận ứ nước trong 1 – 3 ngày đầu.
• Bệnh nhân mất nước: Thận không/ít bài tiết nước tiểu, dù tắc nghẽn có xảy ra cũng không đủ gây ứ nước thận.
• Bệnh nhân có nang thận đi kèm.

Siêu âm dễ nhầm lẫn thận ứ nước và một số nguyên nhân, như:

• Dị tật bể thận lớn nằm ngoài rốn thận.
• Nang cạnh thận.
• Bệnh nhân có lượng nước tiểu lớn.

Như bạn thấy, siêu âm có thể không chính xác trong một số tình huống. Do đó, nếu tình trạng bệnh vẫn gợi ý tắc nghẽn niệu quản, bác sĩ sẽ đề nghị bạn thực hiện thêm một số xét nghiệm, như: Chụp hệ niệu có cản quang. Người ta sẽ chích thuốc vào cơ thể bạn. Thuốc này sẽ đào thải qua thận và xây dựng lại hình ảnh của hệ tiết niệu trên phim X quang.

Hình A: XQ có cản quang. Hình B: XQ không cản quang

X quang hệ niệu cản quang giúp chẩn đoán được 35% trường hợp tắc nghẽn niệu quản nhưng không ghi nhận bất thường trên siêu âm. 

Tuy nhiên, X quang hệ niệu đã ngày càng ít vai trò vì sự xuất hiện của CT scan và MRI. Ngoài ra còn có các xét nghiệm như: Whitaker test (hiếm dùng); chụp thận niệu quản ngược dòng và xuôi dòng (vừa giúp chẩn đoán và điều trị, tuy nhiên là thủ thuật xâm lấn).

Xét nghiệm máu, nước tiểu:

Creatinine máu, công thức máu, điện giải đồ máu, Ca++ máu, Phospho máu, tổng phân tích nước tiểu…

8. Thận có hồi phục được sau tắc nghẽn niệu quản hay không?

Điều này tuỳ thuộc vào thời gian và mức độ tắc nghẽn. Nếu tắc nghẽn niệu quản gây ứ nước nặng và lâu dài, tổn thương ở thận đã mạn tính thì sẽ không khôi phục được.

Trong trường hợp tổn thương cấp tính, nếu được điều trị tắc nghẽn kịp thời, thận sẽ có thể khôi phục được (ống thận cần 2 tuần, cầu thận cần 3 tháng).

9. Điều trị tắc nghẽn niệu quản và khôi phục chức năng thận như thế nào?

Lựa chọn điều trị phụ thuộc vào:

• Vị trí tắc nghẽn.
• Mức độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây ra tắc nghẽn.
• Bệnh kèm theo của bệnh nhân và tổng trạng chung của họ.

Nếu là do sỏi, tuỳ vào kích thước sỏi mà ta có thể cho điều trị bằng thuốc: NSAIDs, alpha adrenergic agonist, uống nhiều nước. Nếu không điều trị bằng thuốc được, bác sĩ sẽ đề nghị thực hiện gắp sỏi, tán sỏi thậm chí là mổ lấy sỏi.

Những nguyên nhân gây tắc nghẽn khác thường được điều trị bằng đặt stent để nong niệu quản ra. Dụng cụ này giúp nước tiểu xuống bàng quang dễ dàng hơn.

Để thận hồi phục một cách tốt nhất, ta cần giải quyết tình trạng tắc nghẽn niệu quản càng sớm, càng triệt để càng tốt.

Điều trị sau khi tái thông niệu quản ở trường hợp đã có tổn thương thận cấp tính:

Dù cho đã tái thông niệu quản, không còn gì gây tắc nghẽn, nhưng tổn thương ở thận một khi đã diễn ra thì cần thời gian khá lâu để hồi phục.

Bệnh nhân sẽ có giai đoạn tiểu rất nhiều, nó báo hiệu cho tình trạng thận đã khôi phục. Thông thường, giai đoạn này kéo dài nhiều ngày đến 1 tuần. Một số hiếm trường hợp lên đến 1 tháng.

Tuy nhiên, tiểu quá nhiều sẽ giảm thiểu điện giải, nước của cơ thể. Do đó, bác sĩ sẽ truyền dịch để giúp bệnh nhân hồi phục một cách an toàn.

Ngoài ra:

Nếu bệnh nhân có nhiễm trùng thận thì sẽ được điều trị kháng sinh.

10. Kết luận

Tắc nghẽn niệu quản là một vấn đề không hiếm gặp hiện nay. Diễn tiến của tắc nghẽn niệu quản có thể gây ra bệnh thận tắc nghẽn, suy thận cấp, bệnh thận mạn và chạy thận. Nếu tình trạng cấp tính hoặc có triệu chứng rõ ràng, bệnh nhân sẽ vô cùng khó chịu và đau đớn. 

Однак у багатьох випадках непрохідності взагалі немає симптомів. Тому, щоб виявити цю проблему на ранніх стадіях, слід проходити щорічне обстеження. Раннє виявлення та лікування непрохідності сечоводу допоможе уникнути довгострокових наслідків.