Que é a obstrución ureteral e como che molesta?

Obstrución ureteral, hidronefrosis é o nome dun problema que nos parece estraño. Pero a dor e o malestar, así como o risco a longo prazo que traen, non son alleos a nomes como enfermidade renal crónica e diálise e morte. Imos coñecer as patoloxías que causan a obstrución ureteral.

contido

• 1. Que é a obstrución ureteral e a hidronefrosis?
• 2. A hidronefrosis é común ou non?
• 3. Cal é a causa da obstrución ureteral?
• 4. Clasificación da obstrución ureteral
• 5. Cales son os síntomas da obstrución ureteral?
• 6. Como diagnosticar a obstrución ureteral, a hidronefrosis?
• 7. Que proba para diagnosticar a obstrución ureteral?
• 8. O ril pode recuperarse da obstrución ureteral?
• 9. Como tratar a obstrución ureteral e restaurar a función renal?
• 10. Conclusión

1. Que é a obstrución ureteral e a hidronefrosis?

Antes diso, necesitamos coñecer a estrutura do sistema urinario no corpo humano.

Sen mutacións e malformacións relacionadas co tracto urinario, o corpo humano está formado por:

• 2 riles.
• 2 uréteres.
• 1 vexiga.
• 1 uretra.

Estrutura do aparello urinario

O ril é un órgano grande do corpo con moitas funcións

• Elimina auga e toxinas.
• Crea sangue.
• Controla a presión arterial.
• Control de electrolitos.
• Anti-osteoporose.

Estas funcións realízanse basicamente polas 2 capacidades do ril

• A orina é excretada polos riles e os uréteres, ata a vexiga e finalmente a uretra para ser descargada.
• Substancia que os riles segregan ao sangue.

Así, en poucas palabras, a obstrución ureteral é unha situación na que unha anormalidade impide o fluxo de orina no uréter. Isto fará que a orina se acumule nos riles, o que pode causar retención de líquidos nos riles. 

A hidronefrosis ocorre cando hai un bloqueo de calquera estrutura do sistema urinario que se atopa debaixo dela.

Nos casos nos que os riles son excesivamente e prolongados con auga, o que leva a danos permanentes nos riles, denomínase uropatía obstrutiva. 

Como na imaxe anterior, vemos que cando o grao de retención de auga é máis severo, os riles están aumentados, as estruturas do interior do ril están comprimidas. Isto afectará moito aos riles se continúa durante moito tempo, así como a enfermidade renal crónica é inevitable.

Ademais, cando se produce a hidronefrosis, os riles estiraranse e aumentarán a presión. Neste momento, o abastecemento de sangue aos riles será deficiente, producirase isquemia renal (túbulos renais). Este problema a longo prazo levará a atrofia renal, fibrose renal, problemas coñecidos colectivamente como enfermidade renal crónica.

2. A hidronefrosis é común ou non?

Un estudo de preto de 59.000 suxeitos (desde o nacemento ata os anciáns de 80 anos) demostrou que: A hidronefrosis ocorre en preto do 3,1% da poboación. Ese número demostra que esta enfermidade é relativamente común.

Graos de hidronefrosis

No seguinte apartado centrarémonos no grupo de enfermidades que provocan a obstrución ureteral porque esta é unha das principais causas da hidronefrosis. Ademais, as enfermidades do tracto urinario inferior tamén poden causar hidronefrosis, como a vexiga, a uretra, a próstata e o pene, que non se mencionarán neste artigo.

3. Cal é a causa da obstrución ureteral?

As causas conxénitas, enumeradas de arriba abaixo, inclúen:

• Obstrución da pielonefrite - uréter (máis común no grupo de causas conxénitas). O 90% destes casos débense ao estreitamento ou torsión do segmento do uréter que se conecta co ril. O 10% restante é causado por unha rama da arteria que irriga o ril presionando sobre o polo inferior do ril.

Obstrución ureteral debido á presión sobre os vasos sanguíneos renais anormais

• Pregues uretrais: Pregues uretrais.
• O uréter ten unha válvula.
• Pólipos fibroepiteliales benignos: raros.
• Niệu quản nằm sau tĩnh mạch chủ dưới (retrocaval ureter), bị tĩnh mạch đè ép.
• Hẹp khúc nối bàng quang và niệu quản (hiếm gặp).
• Trào ngược bàng quang niệu quản (Vesicoureteral reflux). Đây là bất thường đường tiểu thường gặp nhất ở trẻ em.

Đối với bệnh lý trào ngược bàng quang niệu quản:

Có 2 nhóm nguyên nhân gây ra:

• Do niệu quản ngắn. Đây cũng là nguyên nhân thường gặp nhất trong bệnh lý này (hình).

Mức độ niệu quản cắm vào cơ bàng quang

Niệu quản càng ngắn, khả năng bị trào ngược bàng quang niệu quản của bệnh nhân càng cao. Nguyên nhân bởi vì niệu quản chui qua lớp cơ của bàng quang để đưa nước tiểu vào trong. Khi bàng quang co thắt để tống nước tiểu ra thì đồng thời cũng sẽ siết niệu quản lại để nước tiểu không đi ngược vào niệu quản. Nếu đoạn niệu quản đi vào trong cơ bàng quang quá ngắn, cơ chế phòng ngừa này sẽ không hiệu quả.

• Do bất thường về thần kinh (thần kinh bàng quang) và van bàng quang.
• Eagle-Barret syndrome.
• Nang niệu quản.

Các nguyên nhân mắc phải (không do dị tật) được chia tiếp thành 3 nhóm nhỏ:

Nguyên nhân cấu trúc gây tắc nghẽn bên trong:

• Sỏi thận (nguyên nhân thường gặp nhất).
• Huyết khối (ít gặp).
• Nhú thận hoại tử. Khi thận bị tổn thương, các cấu trúc bên trong của thận bị hoại tử sẽ rơi vào niệu quản, có thể gây tắc niệu quản.
• Sùi nấm.
• Lao niệu quản.
• Ung thư niệu quản.
• Ký sinh trùng trong niệu quản.

Các nguyên nhân ảnh hưởng chức năng niệu quản:

• Đái tháo đường.
• Đa xơ cứng.
• Bệnh mạch máu não.
• Tổn thương tuỷ sống.
• Bệnh Parkinson.
• Do thuốc: Anticholinergic, levodopa.

Nguyên nhân cấu trúc bên ngoài chèn ép niệu quản:

Các nguyên nhân này đè ép hoặc xâm lấn vào niệu quản:

• Thai kỳ (tử cung to dần ra, chèn ép niệu quản gần đó).
• U xơ tử cung dưới thanh mạc.
• Lạc nội mạc tử cung.
• Abcess buồng trứng.  
• U, nang buồng trứng.
• Ung thư thận, bàng quang chèn ép, xâm lấn niệu quản.
• Khối u nơi khác di căn hoặc chèn ép vào.
• Bệnh lý đường ruột: Viêm ruột thừa, Crohn, viêm tuỵ cấp có thể ảnh hưởng đến niệu quản.
• Bóc tách động mạch chủ bụng, bóc tách động mạch chậu.

Còn một số bệnh hiếm gặp khác cũng có thể gây ra tắc nghẽn niệu quản.

4. Phân loại tắc nghẽn niệu quản

• Dựa vào thời gian tắc nghẽn: Cấp tính hay mạn tính.
• Vị trí: Tắc ở chỗ nối niệu quản – thận, tắc ở đoạn niệu quản bị đè ép bởi động mạch, tĩnh mạch chậu hay tắc ở chỗ nối niệu quản bàng quang…
• Do bẩm sinh hay bệnh lý mắc phải.

Dựa vào các phân loại này mà bác sĩ có thể chẩn đoán và điều trị tốt nhất cho bạn.

5. Triệu chứng của tắc nghẽn niệu quản là gì?

Có những trường hợp thận ứ nước rất nặng nhưng không hề mang lại cho bạn một cảm giảm khó chịu nào. Điều này gặp trong 2 trường hợp sau:

• Tắc nghẽn niệu quản diễn tiến dần dần.
• Tổn thương tuỷ sống.

Các triệu chứng tắc nghẽn niệu quản chủ yếu phụ thuộc vào:

• Mức độ tắc nghẽn.
• Tốc độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây tắc nghẽn.

Khi cả 2 niệu quản bị tắc hoàn toàn:

Bí tiểu: Bệnh nhân không đi tiểu được. Triệu chứng này xuất hiện khi bệnh nhân bị tắc cả 2 niệu quản. Riêng ở bệnh nhân chỉ có một thận thì khi tắc một niệu quản thôi cũng gây ra bí tiểu. Triệu chứng này cực kỳ nguy hiểm bởi vì:

• Ngăn thận thải nước, làm cơ thể ứ nước, phù.
• Không thể thải chất độc, cơ thể rơi vào tình trạng ngộ độc.

May mắn rằng tình trạng này hiếm khi xảy ra. Chủ yếu xuất hiện khi khối u lớn di căn cả 2 niệu quản.

Khi tắc nghẽn niệu quản xảy ra cấp tính:

Đau hông lưng: Đau một cách đột ngột, dữ dội ở vùng hông lưng. Đau quặn từng cơn nếu niệu quản còn co thắt được. Khi hết khả năng co thắt thì bệnh nhân vẫn đau nặng vùng hông cùng bên tắc nghẽn liên tục do căng trướng thận (căng bao thận). Ngoài ra, đau còn có thể lan dọc xuống đường tiểu cùng bên. Cơn đau như thế này được gọi là cơn đau quặn thận. Thường đau nhiều, dữ dội khiến bệnh nhân phải nhập cấp cứu. Đôi khi, nó còn khiến bệnh nhân buồn nôn và nôn.

Cơn đau quặn thận:

Do 3 nguyên nhân cấp tính gây ra chủ yếu là sỏi niệu quản, huyết khối trong niệu quản, cơ nhú hoại tử. 

Nếu đau hông lưng xảy ra chỉ khi bệnh nhân uống thuốc hoặc thức uống gây tiểu nhiều (bia, rượu, thuốc lợi tiểu) thì gợi ý bệnh nhân có tắc nghẽn chỗ nối bể thận niệu quản. 

>> Bạn có thể xem thêm: Thuốc lợi tiểu Furosemid: Công dụng và những điều cần lưu ý.

Đau hông lưng chỉ xuất hiện khi đi tiểu gợi ý bệnh nhân bị trào ngược bàng quang, niệu quản. Tiểu ra máu (nước tiểu màu đỏ) kèm cơn đau quặn thận gợi ý nhiều đến sỏi niệu quản. 

Màu sắc nước tiểu gợi ý một số bệnh lý

Ngoài ra, khi có nhiễm trùng thận (viêm đài bể thận, viêm quanh thận) đi kèm tắc nghẽn niệu quản, thì bệnh nhân sẽ sốt, lạnh run.

6. Chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản, thận ứ nước như thế nào?

Bác sĩ sẽ kết hợp nhiều yếu tố: Triệu chứng của bạn, bệnh lý trước đây và thăm khám. Sau đó, bác sĩ kết hợp với một số xét nghiệm cần thiết để chẩn đoán và điều trị bệnh.

7. Xét nghiệm nào để chẩn đoán tắc nghẽn niệu quản?

Xét nghiệm hình ảnh:

• Siêu âm bụng là công cụ thường được sử dụng nhất để chẩn đoán tình trạng tắc nghẽn niệu quản cũng như thận ứ nước (phát hiện được 90% trường hợp). Siêu âm là một công cụ rẻ tiền, dễ thực hiện nhiều lần, dễ dàng phát hiện tình trạng thận ứ nước. Xét nghiệm này an toàn với phụ nữ có thai và chưa ghi nhận tác dụng phụ nào.

Ngoài ra, siêu âm còn giúp phát hiện các biến chứng của tắc nghẽn niệu quản – thận ứ nước như:

• Bệnh thận mạn: Thận có teo không, cấu trúc thận còn rõ ràng không hay xơ hoá rồi.
• Abcess thận, abcess quanh thận.

Vậy siêu âm có nhược điểm nào không? 

Siêu âm có thể không phát hiện được thận ứ nước dù có tắc nghẽn niệu quản:

• Tình trạng tắc nghẽn xảy ra quá cấp tính: Trong một số trường hợp, sẽ không phát hiện được thận ứ nước trong 1 – 3 ngày đầu.
• Bệnh nhân mất nước: Thận không/ít bài tiết nước tiểu, dù tắc nghẽn có xảy ra cũng không đủ gây ứ nước thận.
• Bệnh nhân có nang thận đi kèm.

Siêu âm dễ nhầm lẫn thận ứ nước và một số nguyên nhân, như:

• Dị tật bể thận lớn nằm ngoài rốn thận.
• Nang cạnh thận.
• Bệnh nhân có lượng nước tiểu lớn.

Như bạn thấy, siêu âm có thể không chính xác trong một số tình huống. Do đó, nếu tình trạng bệnh vẫn gợi ý tắc nghẽn niệu quản, bác sĩ sẽ đề nghị bạn thực hiện thêm một số xét nghiệm, như: Chụp hệ niệu có cản quang. Người ta sẽ chích thuốc vào cơ thể bạn. Thuốc này sẽ đào thải qua thận và xây dựng lại hình ảnh của hệ tiết niệu trên phim X quang.

Hình A: XQ có cản quang. Hình B: XQ không cản quang

X quang hệ niệu cản quang giúp chẩn đoán được 35% trường hợp tắc nghẽn niệu quản nhưng không ghi nhận bất thường trên siêu âm. 

Tuy nhiên, X quang hệ niệu đã ngày càng ít vai trò vì sự xuất hiện của CT scan và MRI. Ngoài ra còn có các xét nghiệm như: Whitaker test (hiếm dùng); chụp thận niệu quản ngược dòng và xuôi dòng (vừa giúp chẩn đoán và điều trị, tuy nhiên là thủ thuật xâm lấn).

Xét nghiệm máu, nước tiểu:

Creatinine máu, công thức máu, điện giải đồ máu, Ca++ máu, Phospho máu, tổng phân tích nước tiểu…

8. Thận có hồi phục được sau tắc nghẽn niệu quản hay không?

Điều này tuỳ thuộc vào thời gian và mức độ tắc nghẽn. Nếu tắc nghẽn niệu quản gây ứ nước nặng và lâu dài, tổn thương ở thận đã mạn tính thì sẽ không khôi phục được.

Trong trường hợp tổn thương cấp tính, nếu được điều trị tắc nghẽn kịp thời, thận sẽ có thể khôi phục được (ống thận cần 2 tuần, cầu thận cần 3 tháng).

9. Điều trị tắc nghẽn niệu quản và khôi phục chức năng thận như thế nào?

Lựa chọn điều trị phụ thuộc vào:

• Vị trí tắc nghẽn.
• Mức độ tắc nghẽn.
• Nguyên nhân gây ra tắc nghẽn.
• Bệnh kèm theo của bệnh nhân và tổng trạng chung của họ.

Nếu là do sỏi, tuỳ vào kích thước sỏi mà ta có thể cho điều trị bằng thuốc: NSAIDs, alpha adrenergic agonist, uống nhiều nước. Nếu không điều trị bằng thuốc được, bác sĩ sẽ đề nghị thực hiện gắp sỏi, tán sỏi thậm chí là mổ lấy sỏi.

Những nguyên nhân gây tắc nghẽn khác thường được điều trị bằng đặt stent để nong niệu quản ra. Dụng cụ này giúp nước tiểu xuống bàng quang dễ dàng hơn.

Để thận hồi phục một cách tốt nhất, ta cần giải quyết tình trạng tắc nghẽn niệu quản càng sớm, càng triệt để càng tốt.

Điều trị sau khi tái thông niệu quản ở trường hợp đã có tổn thương thận cấp tính:

Dù cho đã tái thông niệu quản, không còn gì gây tắc nghẽn, nhưng tổn thương ở thận một khi đã diễn ra thì cần thời gian khá lâu để hồi phục.

Bệnh nhân sẽ có giai đoạn tiểu rất nhiều, nó báo hiệu cho tình trạng thận đã khôi phục. Thông thường, giai đoạn này kéo dài nhiều ngày đến 1 tuần. Một số hiếm trường hợp lên đến 1 tháng.

Tuy nhiên, tiểu quá nhiều sẽ giảm thiểu điện giải, nước của cơ thể. Do đó, bác sĩ sẽ truyền dịch để giúp bệnh nhân hồi phục một cách an toàn.

Ngoài ra:

Nếu bệnh nhân có nhiễm trùng thận thì sẽ được điều trị kháng sinh.

10. Kết luận

Tắc nghẽn niệu quản là một vấn đề không hiếm gặp hiện nay. Diễn tiến của tắc nghẽn niệu quản có thể gây ra bệnh thận tắc nghẽn, suy thận cấp, bệnh thận mạn và chạy thận. Nếu tình trạng cấp tính hoặc có triệu chứng rõ ràng, bệnh nhân sẽ vô cùng khó chịu và đau đớn. 

Non obstante, moitos casos de obstrución non teñen ningún síntoma. Polo tanto, para detectar este problema de xeito precoz, debes acudir a unha revisión anual. A detección precoz e o tratamento da obstrución ureteral axudarache a evitar consecuencias a longo prazo.